Suhi ni ampang na opat

Tung maol do najolo dilupahon halak Batak haporseaonna tu Mulajadi Nabolon. Dung lam laon tingki, dilupahon ma i ala dung ro parbinotoan naimbaru jala mabiar halak Batak mandok Mulajadi Nabolon. Alai ombas saonari on, lam pistar halak Batak, dilului ma hasintongan ni angka hata pandohan i, lam diparhatutu ma na so sala mandok Mulajadi Nabolon sijadihon nasa na adong mangihuthon parbinotoan dohot haporseaon ni halak Batak. Alai nang pe songon i hurang dope parbinotoan ni natorop nabidang taringot tusi sian ugari Habatahon.

Ianggo ompunta najolo sai dilului do hahotan ni harajaonna na "marsuhi ni ampang na opat". I do ojahan ni saluhut adat dohot uhum ni halak Batak. Ojahan i ma nidokna Tona, Poda, Patik dohot Uhum. Angka i do sabor na so jadi langkaan jala ndang jadi suruhon. Naung marpangoloion tu Mulajadi Nabolon do molo dung hot nasida disi.
Dua bagian pandohotan ni suhi ni ampang na opat i, jala tong do opat, ima; Pandohotan parjolo ima; Parbinotoan, Haporseaon, Pangoloion dohot Parulan. Na opat on tarrimpun gabe sada ima Habonoron. Pandohotan paduahon ima; Haserepon, Habengeton, Hapantunon dohot Hahormaton. Na opat on tarrimpun gabe sada ima Hadaulaton. I ma suhi ni Harajaon ni Mulajadi Nabolon pinahot ni halak Batak najolo di harajaonna. Dilapati do i dibagasn sada hata; disi hita hundul disi Ompunta Martua Debata. Disi ojak harajaonna, disi ma ojak (singa ni) harajaon ni Mulajadi Nabolon. Ndang tarpatudos i tu loloan ni "napulpal".
Raja Uti, ima Raja parjolo di halak Batak na paojakhon harajaonna "marsuhi ni ampang naopat". Hombar tusi, ia gondang ni Raja i mangihuthon parbinotoan ni angka pargonsi digoar do "suhi ni ampang naopat".

Tona do tu Raja Sisingamangaraja sian Mulajadi Nabolon "maningahon" pandohotan ni na opat ragam nangkin dibagasan "adat" dohot "uhum" ojahan ni harajaonna, jala ditandosi Raja Uti do i tu Raja Sisingamangaraja (I) asa hot pangulahonna. Ima natarrompu dibagasan padan tabutabu sitarapullang. Harajaon ni Sisingamangaraja pe tong do mar-suhi ni ampang na opat Hombar tusi do pandohotan ni adat ni Batak, tong do marsuhi ni ampang na opat asa gok pangulahonna.
Dung dipapita Raja Sisingamangaraja ojahan ni harajaon Bius, dipatota do asa marharajaon suhi ni ampang na opat. Boi do dapot barita on di Bius Toba, ia rajana opat do. Didok ma i Raja Naopat manang raja maropat. Molo tung adong pe angka partohap na asing, adong do panggoarina be manang raja na ualu asing sian naopat ondeng.
Di adat Batak pe, ndang hot adat i ianggo so dipanjouhon tohonan suhi ni ampang naopat, ima na nidokna pandohotan ni ulaon i. Ima, dongan tubu, hulahula, boru dohot raja. Didok ma podana, "manat" mardongan tubu, "somba" marhulahula, "elek" marboru, "pantun" marraja. Laos dipaihuthon do dohot uhum tusi, molo sala tu suhi ni ampang naopat, ingkon; "sulangan" dongan tubu, "parpisoan" hulahula, "parulosan" boru, "bulangbulangan" raja.
Tung sura adong ulaon di huta/horja, sai jumolo do jinou raja dohot natua-tua manghatai patotahon ulaon i. Dipasahat ma ulaon i tu Raja asa Raja i mangatur. Tung sura pe adong muse angka pangkuling na haduk, manang ala na hurang tabo indahan, Raja nama mangabarai. I do umbahen didok natuatua; Bulung ni pinasa pangarahoti, hata ni Raja pangaramoti.

Dung lam sengsang adat Batak, holan sada ragam nama binoto ni halak Batak suhi ni ampang naopat uju di ulaon adat, ima pamarai/pangamai, simandokhon/iboto, sihunti ampang/pariban, dohot boru/parorot (namboru).
Nuaeng on binege sian hata ni na malo marpollung taringot tu habatahon dalihan natolu do ojahanna ninna be. Ima na so marhatutuhon adong Raja, jala na so dipaojak jala dipasangap nasida be raja panotari adat dohot uhum i di habatahonna, di hutana, di horjana dohot di Biusna.
Sitogu sabuk tu pudi do didok natuatua sigete nonang sipalinjom hasintongan ni adat dohot uhum. Songon hata ni boru-boru nariting do pangkuling ni sitogu sabuk tu pudi. ndang tarpasingot. Aut tung sura pe dipodai asa marparbinotoan, dipaingot asa marpartinandaan, insak-insak dohot ragam ni hata na roa do pamintoranna.
Halak Batak saonari godangan nama maroloan tu anakna songon taganing. Asal ma sonang roha ni naumposo, jahul petaho sian adat dioloi natuatua nama, ala dijaga "hatangkangon" ni angka naumposo na girgir marumpamahon eme namasak gigagat ursa ujungna amporotan ma, alana somalna sai duhut narata do digagat ursa.
Tudos ma halak Batak sisongon on niumpamahon ni natuatua; natungging do na teal songon hudon na so hinarpean.

No comments:

Post a Comment